Marchan Shaghy and forestman

George Dumézil et Aytek Namitok, 1955 Recits Oubykh I. Journal Asiatique vol.

243, pp 30-33, Tale V, revised 1960 Documents Anatoliens sur les languages et les

traditions du Caucase I, p. 74,original teller Tevfik Esenç, and imitator on the video Ali Berzeg.

Video: Бэрзэгь Али (Ali Berzeg)

Fáxʹa Marčán Šáɣə ɣap’c’ánə za s˚ákʹ’a lát˚q’a.

Пасэм Марчан Шъхьагъугъэр ыцIэу зы шакIо щыIагъ.

Ałáχan wátənə za łə yə́k’˚q’a.

Мэзым хэтэу зы мэзпчэн ыукIыгъ.

Áz˚apsən aɣ˚ádan áš˚wa ałáχaɣa alagʹə́t˚q’a.

Пчыхьэ хъуи чэщым мэзым къэнагъ.

Məǯʹá cáɣan ałə́ ɣac˚agʹəc’˚ába yəž˚ágʹə za q’ákʹa ɣáq˚’q’a.

МашIо ыгъэсти мэзпчэным ышIу гъажъоу зы макъэ зэхихыгъ.

Yə́ž˚angʹə q’áɣənə za ɣ˚ə́nən k’ʹáλ’aq’a.

Ыгъажъэрэр ыIыгъэу зы чъыгым екIолIагъ.

Ɣágʹa dəq’árdaq’a.

Ежь зыгъэбылъыгъ.

Ɣač’ʹák’˚a ʒ̇amá za ɣ˚ənə́ž˚ g˚arán bɣʹánč’ʹat˚q’a.

ИкIакIо нэмыкI зы чъыгыжъ горэм тыридзагъ.

Q̄’˚ə záč’ʹən azawałənə́ za łaχatə́t g˚ára áyk’ʹaq’a.

Цы закIэу зэхэлъэу зы мэзцIыф горэ къэкIуагъ.

Ač’ʹák’˚a dəbɣʹáłq’a ɣ˚ə́nə tə́t ɣ˚an ɣagʹa bɣʹánčʹawq’a.

КIакIор зытедзагъэ чыгыр цIыфы шIошIи зытыридзагъ.

Wanán bɣʹ’átən áɣ˚an ɣatawp šánəɣan ałaχatə́tən yə́yaq’a.

Ащ тетэу ежьи ишхонч гъэпсыгъэу мэзцIыфым еуагъ.

Ámǯʹa fátənə áłaχan wáwən ák’ʹaq’a.

МашIор пэтэу мэзым хахьэу кIуагъэ.

Wana łaq’ála Marčʹán Šaɣə ámǯʹa laq áyǯʹən, wa c˚agʹəc’˚ába yə́ž˚an fáyq’a.

Ащ нэужым Марчан Шъхьагъугъэр машIом дэжь къэкIожьи, а шIур гъажъи ышхыжьыгъ.

Sədyaq’á mac’˚ mák’ʹa šʹagʹə azɣ˚áyaw yə́q’aq’a.

Сызэуагъэм пчэдыжьым тыдэ хъугъэми къазгъотын ыIуагъ.

Dɣás˚t’ən ɣáłaq’an gʹə́wq’a.

Нэф зэрэшъэу ыуж ихьагъ.

Ak’ʹamsala za d˚ə anəs˚áš˚ən ɣálaq’a.

КIо пэтзэ зы шъоф дахэм нэсыгъ.

Dɣázapłat’˚t’ən “sa wə́š˚wan wəyk’ʹaq’ay?” q’ágʹə za q’ák’ʹa ɣáq’˚q’a.

ЗызэплъэкIым «сыд уиIофэу укъэкIуагъ?» Iоу зы макъэ зэхихыгъэ.

Dɣázapłat’˚t’ən za yanə́ż g˚ara fabżát˚q’a yə́byaq’a.

ЗызэплъэкIым зы иныжъ горэ пипхыгъэ ылъэгъугъ.

Wa bżaq’an “lála wə́yk’ʹa!” q’an məṡaq’a.

А епхыгъэм «мыдэ къакIо!» Iоу къеджагъ.

“Anc’˚ən ax˚ás˚agʹə, áłaq’ala ašʹáyən nankʹa za ɣ̄ánca asxʹawə́!” q’áq’a.

«Апэу къэнахъэу, аужырэм хъужьырэ пхъэм щыщ зы пхъэкъурэ къысфахь!» ыIуагъ.

Ák’ʹan aɣ˚ádan ʒ̇amá ɣ̄ánca q’áɣəgʹə xʹánəwq’a.

ЗэкIом нэмыкI пхъэкъурэ Iыгъэу къыфихьыгъ.

“Ášʹq’ama!” yə́q’aq’a

«Хъугъэп!» ыIуагъ.

Wana łaq’ála ak’ʹán za məcánə afanq’áwt’ən amɣʹáwq’a.

Ащ нэужым кIуи зы зае пиупкIынэу ыублагъ.

ʒ̇amá za q’ák’ʹa g˚arangʹə “afáwq’ə šʹ’áwmət!”

НэмыкI зы макъэ горэм «пыупкIы хъущтэп!»

Azápłat’˚q’a, adəq’aq’a yəbyaq’áma.

ЗэплъэкIыгъ, зыIуагъэр ылъэгъугъэп.

“Azɣ˚áwq’ama” q’an ayánəż laq áyǯʹq’a.

«Згъотыгъэп» Iуи, иныжъ дэжь къэкIожьыгъ.

“Awɣ˚áwgʹə asxʹáwməwq’adan wədəgʹətə́n Wan wəgʹənəmdət’˚ádax!” yə́q’aq’a.

«Бгъотэу къысфэмыхьыгъэмэ узыдэщытым Тхьам утыримгъэкIыжь!» ыIуагъ.

Yə š˚abláwn sa látəy?

Мы хэгъэгум сыд щыIэр?

Abə́yə abə́yəš˚ə azašat’˚ánəṡ?

Мэлырэ шъынэрэ зэтекIыха?

Aʒ̇áʒ̇ azašat’˚ánəṡ yəš˚axʹáxawn?

Бжьэхэр зэтекIыха мы гъэрэмкIэ?

Ášʹnawt, ná yada ná mač’ʹ ašʹáwt.

Хъущтых, бэп ыкIи макIэп ыкIи хъущт.

Sába wəxʹaʒɣáq’ay?

Сыда узфэупчIырэ?

Aɣ̄ánca azɣ˚áwq’ayt’əba səcanə fásəwt’˚awt˚q’a, anán səɣ˚á dásq’anən səɣ˚á sə́š˚wa ašʹáwt˚q’a.

Пхъэкъурэр згъотыщтыгъэмэ сисэшхо пысхыщтыгъэмэ, ащыгъум сэ зэрэсIуагъэм си Iоф хъущтыгъэ.

ɣacanə daɣ˚áwṡa áš˚abla ɣaɣ˚ərdáyəǯʹ dɣašʹáwtə yə́ċ’anayt’

Исэшхо зигъотыкIэ хэгъэгум иукъожьын зэрэхъущтыр ышIэщтыгъ.

Ayánəż ɣašán yəšx˚áma, ɣacánə daɣ˚áyṡa q’ášaɣə áynšʹawtən dɣašʹə́ṡala aš˚ábla ɣak’˚ačʹá aċə́ċana aɣawadyáyəǯʹ dɣašʹáwtəʒ̇.

Иныжъ ышъхьэ фитыгъэп, исэшхо зигъотыкIэ зыфаер ышIэнэу хъумэ, хэгъэгум икIэухы, цIыфымэ якIодыжьыгъор ары.

***

ГущыIэхэр

fáxʹa – пасэ; абх. аҧáхьа «когда-то; раньше»

Marčán Šáɣə - Марчан Шъхьагъугъэ

ɣa-p’c’á-nə - (й)ы-цIэ-у

za - зы

s˚ákʹ’a – шакIо

lát˚-q’a – щыты-гъэ

a-łáχa-n – мэзы-м

wá-tə-nə - хэ-тэ-у

łə - мэзпчэн, абх. шьа- в а-шьа-ҧсҭа «серна, дикая коза»

yə́-k˚’-q’a – ы-укIы-гъ

á-z˚apsə-n – пчыхьэ-м

a-ɣ˚á-dan – игъо-

á-š˚wa - чэщы

a-lagʹə́t˚-q’a – къэна-гъэ

məǯʹá, опред. форма á-mǯʹa – машIо

cá-ɣan – сты-

ɣa-c˚a-gʹəc˚’ába – ы-шIу; абх. а-гəаҵəá «печень»

yə-ž˚á-gʹə - ы-гъажъэ-у

q’ákʹ’a – макъэ; ~шапс. къIуакьIэ «IуакIэ»

ɣá-q˚’-q’a – зэхихыгъ; шапс. е-къIу-гъэ

yə́-ž˚a-n-gʹə - ы-гъажъэ-рэ джы

q’áɣə-nə - Iыгъэ-у

ɣ˚ə́nə-n – чъыгы-м; ~цунэ-м

kʹ’á-λ’a-q’a – е-кIо-лIа-гъ

ɣágʹa – ежь,

də-q’árda-q’a – гъэ-былъы-гъэ.

ɣágʹa də-q’árda-q’a – зы-гъэ-былъы-гъэ.

čʹ’ák’˚a – кIакIо

ʒ̇amá – нэмыкI; ~сэмэ-гу «левый»

-ž˚ - -жъ;

ɣ˚ənə́ž˚ - чъыгыжъ

g˚ará-n – горэ-м

bɣʹá-n-čʹ’at˚-q’a – ты-ри-дза-гъэ

q̄˚’ə - цы

záčʹ’ə-n – закIэ-у

a-za-wa-łə-nə́ – зэ-хэ-лъэ-у

łaχa-tə́t – мэз-цIыф

á-y-kʹ’a-q’a – къэ-кIуа-гъэ

də-bɣʹá-ł-q’a – зы-те-лъы-гъэ

tə́t – цIыф

ɣ˚a-n – шIошIэ-у; ~гъэ в гу-гъэ «надеяться» т.е. букв. «сердце думает/полагает».

ɣagʹa bɣʹá-n-čʹaw-q’a – зы-ты-ри-дза-гъэ

waná-n - ащ

bɣʹ’á-tə-n – те-тэ-у

á-ɣ˚a-n -

ɣa-tawp – и-шхонч

šá-nə-ɣa-n - гъэпсыгъэ

yə́-ya-q’a – е-уа-гъэ

fá-tə-nə - пэ-тэ-у

wá-wə-n – ха-хьэ-у

á-kʹ’a-q’a – кIуа-гъэ

łaq’á - ужы

wana łaq’ála – ащ нэужы; ~каб. абы лъандэрэ

laq – дэжь; ámǯʹa laq – машIо дэжь

áy-ǯʹə-n – къэ-кIожь-эу

wa - а

fá-y-q’a – шхы-жьы-гъэ

sə-d-ya-q’á – сы-зэ-уа-гъэ

mac˚’ - пчэдыжь

mákʹ’a šʹa-gʹə - тыдэ хъу[гъэм]-и

a-z-ɣ˚á-ya-w – з-гъоты-жьы-н

yə́-q’a-q’a – ы-Iуа-гъэ

d-ɣá-s˚-t’ən – [нэф] зэ-рэ-шъэ-у

gʹə́-w-q’a – и-хьа-гъ;

ɣá-łaq’a-n gʹə́-w-q’a – ы-уж и-хьа-гъ.

a-kʹ’a-msa-la – кIо-пэт-рэ

d˚ə - шъоф; абх. адəы́ «поле, луг»

a-nəs˚á - дахэ; a-nəs˚á-š˚ə-n – дэхэ-жъые-м

ɣála-q’a – нэсы-гъ

d-ɣá-za-pła-t˚’-t’ən – зэ-рэ-зэ-плъэ-кIы-зэ

sa - сыд

wə́-š˚wa-n – уи-Iофэ-у

wə-y-kʹ’a-q’a-y? – у-къэ-кIуа-гъ-а

sa wə́š˚wan wəykʹ’aq’ay? – сыд уиIофэу укъэкIуагъа?

q’á-gʹə - Iо-у

ɣá-q˚’-q’a – е-къIу-гъэ

za yanə́ż g˚ara – зы иныжъ горэ

fa-bżá-t˚’-q’a – пы-пхы-кIы-гъэ

yə́-bya-q’a – къы-лъэгъу-гъ

bża-q’a-n – пхы-гъэ-м

lála – мэу, мыдэ

wə́-y-k’ʹa – [у]-къа-кIу; lála wə́yk’ʹa – мэу къакIо

məṡa-q’a – [къе-]джа-гъ

a-nc˚’ə-n – апэ-у

a-x˚ás˚a-gʹə - къэ-нахъэ-у

á-łaq’a-la – а-ужы-рэ

a-šʹá-yə-n – къэ-хъу-жьэ-у

nankʹa - щыщ

za - зы

ɣ̄ánca – пхъэкъурэ; ~хьанцэ «деревянная лопата»

a-s-xʹa-wə́ – къы-с-фа-хь

ákʹ’an aɣ˚ádan – кIом игъом; зэкIом

q’áɣə-gʹə - Iыгъэ-у

xʹá-nə-w-q’a – [къы]-ф-и-хьы-гъ

ášʹ-q’a-ma – хъу-гъэ-п

y-ə́-q’a-q’a – къы-ри-Iуа-гъ

məcánə - зае

a-fa-n-q’á-w-t’ən – пы-упкIы-н-эу

a-mɣʹáw-q’a – ы-убла-гъ

a-fá-w-q’ə - пы-[у-]упкIы

šʹá-w-mə-t – хъу-тэ-п;